धुतङ्ग (धौतकर्म) अभ्यासको १३ विधिहरू

**धुतङ्ग (धौतकर्म) अभ्यासको १३ विधिहरू** बौद्ध धर्ममा तपस्वी अभ्यासका महत्वपूर्ण विधिहरू हुन्। यी विधिहरू भिक्षुहरूले आत्मसंयम, साधना, र संसारिक वस्तुहरूबाट दूर रहन अभ्यास गर्नका लागि उपयोग गरिन्छन्। धुतङ्गलाई विशेषगरी कठोर तपस्या अभ्यासको रुपमा लिइन्छ, जसमा भिक्षुहरूले आफ्नो शरीर र इच्छाहरूलाई अनुशासनमा राख्ने प्रयास गर्छन्। यी १३ धुतङ्ग अभ्यासलाई लुगा, भोजन, बसोबासको स्थान, र ध्यानको मुद्राको आधारमा चार भागमा विभाजित गरिएको छ। 

### लुगाका लागि धुतङ्ग अभ्यासहरू

धुतङ्ग अभ्यासमा लुगासँग सम्बन्धित दुई विशेष विधिहरू छन्। यी विधिहरूले भिक्षुहरूलाई संसारिक सामग्रीहरूमा निर्भर रहनबाट बच्न र साधारण जीवन बिताउन प्रेरित गर्छ।

1. **पंसुकूल (Paṃsukūla)**:  

   यो अभ्यासमा भिक्षुहरूले त्यागिएका, फालिएका वा बर्बाद भएका कपडाहरू (जस्तै चिहानबाट फेला पारिएका वा सडकबाट फेला परेका कपडा)लाई संकलन गरेर तिनलाई प्रयोग गर्छन्। यसले संसारिक मोहलाई हटाउन मद्दत गर्छ र साधारण जीवन बिताउने प्रवृत्ति विकास गर्छ। 

2. **तेचिवरिक (Tecīvarika)**:  

   यो अभ्यासमा भिक्षुहरू तीन वटा मात्र वस्त्र प्रयोग गर्छन्: एउटा माथिल्लो वस्त्र, एउटा तल्लो वस्त्र, र एउटा अतिरिक्त वस्त्र। यसले भिक्षुहरूलाई अत्यन्तै साधारण जीवन बिताउन प्रेरित गर्छ र अनावश्यक भौतिक सामग्रीहरूको मोहलाई त्याग्न मद्दत गर्छ।

### भोजनका लागि धुतङ्ग अभ्यासहरू

भिक्षुहरूले भोजन ग्रहण गर्ने पाँच विशेष विधिहरू छन्। यी विधिहरूले भिक्षुहरूलाई भोजनमा अनुशासन र संयम राख्न मद्दत पुर्‍याउँछन्।

3. **पिण्डपात (Piṇḍapāta)**:  

   यो विधिमा भिक्षुहरूले आफ्नो भिक्षापात्र प्रयोग गरेर गाउँ वा नगरबाट भोजन संकलन गर्छन्। उनीहरूले घर-घर गएर भिक्षा माग्छन् र जे प्राप्त हुन्छ, त्यसैलाई ग्रहण गर्छन्। यो अभ्यासले उनीहरूलाई भोजनको लागि कसैमा आश्रित हुनुको महत्व बुझाउँछ र अहंकारलाई कम गर्छ।

4. **सपदानचारिक (Sapadānacārika)**:  

   यो विधिमा भिक्षुहरूले घरहरू छोडेर जानुहुन्न, घर-घर जाँदा कुनै घर पनि नछोडीकन भिक्षा माग्नुपर्छ। यसले भिक्षुहरूलाई समताको भावना प्रदान गर्छ र विभेद नगर्ने शिक्षा दिन्छ।

5. **एकासानिक (Ekāsanika)**:  

   यो अभ्यासमा भिक्षुहरूले दिनभरमा एक पटकमात्रै भोजन ग्रहण गर्छन्, त्यो पनि एकै सिटमा बसेर। यसले भोजनमा अनुशासन र आत्मसंयमको विकास गराउँछ।

6. **पट्टपिण्डिक (Pattapiṇḍika)**:  

   भिक्षुहरूले सबै खाना आफ्नै भिक्षापात्रमा संकलन गरेर, छुट्टाछुट्टै परिकारको आशा नगरी, जुनसुकै परिकार एकै साथ ग्रहण गर्छन्। यसले उनीहरूलाई भोजनको महत्त्वलाई बोध गराउँछ र सादा जीवनलाई प्रोत्साहन गर्छ।

7. **खलुपच्छाभत्तिक (Khalupacchābhattika)**:  

   भोजन सुरु गरेपछि, पुन: कुनै अतिरिक्त भोजन लिनु हुँदैन। यो विधिले भिक्षुहरूलाई खाना प्रति मोह र लोभ हटाउन मद्दत गर्छ।

### बसोबासको स्थानका लागि धुतङ्ग अभ्यासहरू

भिक्षुहरूले बसोबास गर्ने स्थानको आधारमा पाँच विधिहरू छन्। यी विधिहरूले भिक्षुहरूलाई प्राकृतिक जीवन बिताउन र संसारिक सुखसुविधाहरूबाट टाढा रहन मद्दत गर्छ।

8. **आरण्यिक (Āraññika)**:  

   भिक्षुहरूले जंगलमा बस्नुपर्छ। यो अभ्यासले उनीहरूलाई शान्ति र एकान्तमा ध्यान गर्न प्रोत्साहन गर्छ।

9. **रूखमूल (Rukkhamūla)**:  

   भिक्षुहरूले रूखमुनि बस्नुपर्छ। यसले उनीहरूलाई प्रकृतिसँग नजिक राख्छ र अनावश्यक आश्रय वा सम्पत्तिको मोहबाट टाढा राख्छ।

10. **अभ्भोकासिक (Abbhokāsika)**:  

   भिक्षुहरूले खुल्ला स्थानमा, कुनै आश्रय बिना बस्नुपर्छ। यो विधिले जीवनको अनिश्चितता र अस्थायित्वलाई बोध गराउँछ।

11. **सुसानिक (Susānika)**:  

   भिक्षुहरूले चिहानमा वा चिहानको नजिक बस्नुपर्छ। यो अभ्यासले मृत्यु र जीवनको नश्वरतालाई बोध गराउँछ, जसले संसारिक मोहलाई कम गर्छ।

12. **यथासन्ततिक (Yathāsantatika)**:  

   जहाँ सुत्नको लागि ठहरिएको छ, त्यहीँ सुत्नुपर्छ, अन्यत्र सर्ने वा स्थान परिवर्तन गर्न नपाइने विधि हो। यसले अनुशासन र सन्तुष्टि प्रदान गर्छ।

### मुद्राका लागि धुतङ्ग अभ्यास

13. **नेसज्जिक (Nesajjika)**:  

   यो अभ्यासमा भिक्षुहरूले सुत्ने मुद्रा त्यागेर, सधैँ बस्ने वा उभिने मुद्रामै ध्यान र विश्राम गर्छन्। यसले उनीहरूको कठोर तपस्या र जागरूकता विकास गराउँछ।

### निष्कर्ष

धुतङ्ग अभ्यासले भिक्षुहरूलाई कठोर तपस्या, आत्मसंयम, र संसारिक मोहबाट टाढा राखेर बौद्धमार्गमा अघि बढ्न मद्दत गर्छ। यी १३ धुतङ्ग विधिहरूले जीवनमा साधना र सादगीको महत्वलाई उजागर गर्छन्, जसले आत्मज्ञानको मार्गमा मद्दत पुर्‍याउँछ।