धुतङ्ग अभ्यास कसरी गरिन्छ?

**धुतङ्ग अभ्यास** एक विशेष प्रकारको तपस्या हो, जसले भिक्षुहरूलाई संसारिक मोह र इच्छाहरूबाट टाढा राख्दै आत्मशुद्धि र ध्यानमार्गमा अघि बढ्न मद्दत गर्छ। धुतङ्ग अभ्यास कठोर तपस्या हो र यसलाई विशेष विधिहरूअनुसार गरिन्छ। यी विधिहरू आत्मअनुशासन, साधना, र संसारिक वस्तुहरूबाट दूरी राख्नका लागि हुन्छन्। धुतङ्ग अभ्यास गर्नका लागि भिक्षुहरूले तल उल्लेखित विधिहरू अपनाउँछन्:

### १. **लुगासँग सम्बन्धित धुतङ्ग अभ्यास**

#### १.१ **पंसुकूल (Paṃsukūla)**  

यो अभ्यासमा भिक्षुहरूले त्यागिएका वा बर्बाद भएका कपडाहरू संकलन गरेर तिनलाई प्रयोग गर्छन्। यो लुगासँग सम्बन्धित अभ्यास हो, जसमा भिक्षुहरूले चिहान, सडक, वा फालिएका कपडाहरू संकलन गर्छन्। तिनलाई धोइ र सिलाइ गरेर प्रयोगमा ल्याइन्छ। यसले संसारिक वस्त्रहरूको लोभबाट मुक्त हुन मद्दत पुर्‍याउँछ।

#### १.२ **तेचिवरिक (Tecīvarika)**  

तेचिवरिक अभ्यासमा भिक्षुहरूले तीनवटा मात्र लुगा (माथिल्लो, तल्लो, र अतिरिक्त) प्रयोग गर्नुपर्छ। यसले भिक्षुहरूलाई अनावश्यक भौतिक वस्त्रहरूको मोहबाट टाढा राख्छ र सादा जीवन बिताउन प्रेरित गर्छ।

### २. **भोजनसँग सम्बन्धित धुतङ्ग अभ्यास**

#### २.१ **पिण्डपात (Piṇḍapāta)**  

यो विधिमा भिक्षुहरूले आफ्नो भिक्षापात्र प्रयोग गरेर गाउँ वा नगरका घर-घरबाट भिक्षा मागेर खाना संकलन गर्छन्। उनीहरूलाई के प्राप्त हुन्छ, त्यसैलाई ग्रहण गर्नु पर्छ। यो अभ्यासले उनीहरूलाई भोजनमा लोभ नगर्न र कुनै विशेष इच्छा नराखी सादा जीवन बिताउन सिकाउँछ।

#### २.२ **सपदानचारिक (Sapadānacārika)**  

यस विधिमा भिक्षुहरूले प्रत्येक घरमा गएर भिक्षा माग्नुपर्छ, कुनै घर छोड्न पाइँदैन। यो अभ्यासले भिक्षुहरूलाई समभाव सिकाउँछ, र कुनै पनि परिवार वा व्यक्तिलाई भेदभाव नगरी समान व्यवहार गर्न प्रेरित गर्छ।

#### २.३ **एकासानिक (Ekāsanika)**  

एकासानिक अभ्यासमा भिक्षुहरूले दिनमा एक पटक मात्र खाना खान्छन्। यसले भोजनमा अनुशासन र संयमको विकास गराउँछ, र शरीरलाई आवश्यक मात्रामा मात्र भोजन ग्रहण गर्न सन्तोषित बनाउँछ।

#### २.४ **पट्टपिण्डिक (Pattapiṇḍika)**  

यस अभ्यासमा भिक्षुहरूले सम्पूर्ण भोजन भिक्षापात्रमा राखेर ग्रहण गर्छन्। यसले भोजनमा विविधताको इच्छा नगर्न र सादा भोजनलाई स्वीकार गर्न प्रेरित गर्छ।

#### २.५ **खलुपच्छाभत्तिक (Khalupacchābhattika)**  

यो अभ्यासमा भोजन सुरु गरेपछि थप भोजन लिन पाइँदैन। यसले भिक्षुहरूलाई भोजन प्रति मोह घटाउन र साधारण जीवनमा सन्तोष खोज्न मद्दत गर्छ।

### ३. **बसोबाससँग सम्बन्धित धुतङ्ग अभ्यास**

#### ३.१ **आरण्यिक (Āraññika)**  

भिक्षुहरूले जंगलमा बस्ने अभ्यास गर्छन्। जंगलमा बस्दा उनीहरूलाई संसारिक भीडभाडबाट टाढा रही शान्त र एकान्तमा ध्यान गर्न मद्दत पुग्छ। यो अभ्यासले प्रकृतिसँग निकटता बढाउँछ र ध्यानमा सहयोग पुर्‍याउँछ।

#### ३.२ **रूखमूल (Rukkhamūla)**  

यस अभ्यासमा भिक्षुहरूले रूखमुनि बस्नुपर्छ। यसले उनीहरूलाई प्राकृतिक स्थानमा ध्यान गर्न र साधना गर्न प्रेरित गर्छ, जहाँ कुनै कृत्रिम आश्रयको आवश्यकता हुँदैन।

#### ३.३ **अभ्भोकासिक (Abbhokāsika)**  

भिक्षुहरूले खुल्ला आकाशमुनि, बिना आश्रय बस्नुपर्छ। यो अभ्यासले जीवनको अस्थायित्व र निस्वार्थतालाई बुझाउँछ र भिक्षुहरूलाई संसारिक सुरक्षा र आश्रयमा निर्भर नहुन सिकाउँछ।

#### ३.४ **सुसानिक (Susānika)**  

यो अभ्यासमा भिक्षुहरूले चिहान वा चिहानको नजिक बस्नुपर्छ। यसले जीवन र मृत्युको वास्तविकता बुझ्न मद्दत गर्छ र संसारिक जीवनको अस्थिरतामा ध्यानाकर्षण गराउँछ।

#### ३.५ **यथासन्ततिक (Yathāsantatika)**  

भिक्षुहरूले जहाँ सुत्नका लागि ठहरिएको छ, त्यहीँ सुत्नुपर्छ। स्थान परिवर्तन गर्नु हुँदैन। यसले सन्तुष्टि र अनुशासनको भावना विकास गराउँछ।

### ४. **मुद्रासँग सम्बन्धित धुतङ्ग अभ्यास**

#### ४.१ **नेसज्जिक (Nesajjika)**  

यो अभ्यासमा भिक्षुहरूले सुत्ने मुद्रा त्याग्छन् र सधैं बस्ने वा उभिने मुद्रामै ध्यान र विश्राम गर्छन्। यसले कठोर तपस्या र आत्मनियन्त्रणको अभ्यास गराउँछ।

### निष्कर्ष

धुतङ्ग अभ्यास भिक्षुहरूको कठोर तपस्या र आत्मसंयमको अभ्यास हो, जसले संसारिक मोह, लोभ, र तृष्णालाई कम गर्दै ध्यान र आत्मज्ञानको मार्गमा सहयोग पुर्‍याउँछ। यी १३ धुतङ्ग विधिहरूले भिक्षुहरूलाई साधारण जीवन बिताउन, आत्मनिरीक्षण गर्न, र जागरूकता विकास गर्न प्रेरित गर्छन्। धुतङ्ग अभ्यास गरिरहँदा, भिक्षुहरूले बौद्ध धर्मको मूल उद्देश्य - दुःखबाट मुक्ति र आत्मज्ञान प्राप्त गर्न सहयोग पाउँछन्।